Gemene of gemeende gemeeschapsdienst?!

Het federaal regeerakkoord zorgde onmiddellijk voor controverse omdat het de invoering van een gemeenschapsdienst voor langdurig werkzoekenden voorziet. De onderzoeker Bruno van der Linden (UCL) schreef hierover enigszins proactief een paper “Chômage indemnisé contre service à la communauté!” Hij concludeert dat deze vorm van workfare niet wenselijk is omdat er andere manieren zijn om de volgens hem beoogde doelen te bereiken. Hij beschrijft als doelen het onderscheid maken tussen onvrijwillige en vrijwillige werklozen, het bijbrengen van vaardigheden en het vervullen van maatschappelijk behoeften. Ook andere experten gaan tegen dit voorstel in en stellen (DS van 25 oktober) dat workfare de beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt juist verhindert i.p.v. aanmoedigt (werkzoekenden worden immers buiten de arbeidsmarkt open gehouden). Het risico op verdringing van betaald werk wordt eveneens aangevoerd. Ik ben het met deze experten evenwel niet eens omdat er al een invulling wordt gegeven die niet per se de praktijk moet zijn en vooral ook omdat ik sowieso inschakeling beter vind dan elke vorm van passiviteit. Studies van Hans De Witte (KUL) en Amartya Sen tonen voldoende en overtuigend aan dat werkloosheid absoluut onwenselijk is. Werkloosheid gaat gepaard met psychologische en gezondheidsproblemen, technisch kwalificatieverlies, vermindering van het verantwoordelijkheidsbesef, motivatieverlies,  sociale uitsluiting, ondermijning van de gezins- en samenlevingsrelaties, beperkingen inzake creativiteit en innovatie etc. … Het kan dus nooit of nimmer de bedoeling zijn  om een systeem te verkiezen of te onderhouden dat werkloosheid in stand houdt.

In mijn boek “Werk Aan Werk” schets ik een beleidskader voor activeringsbeleid dat in essentie steunt op twee pijlers: de “capability approach”  en de participatieladder. Het eerste principe houdt in dat arbeidsmarktvoorzieningen altijd gericht moeten zijn op empowerment van (toekomstige) medewerkers: zorg voor opleidings-, ontwikkelings- en loopbaanmogelijkheden. Dump deze werkzoekenden niet in programma’s die hun competenties niet aanspreken en ontwikkelen. En hiermee maken we al de brug naar het tweede principe. Zorg dat mensen kunnen participeren op hun niveau en van daaruit gestimuleerd worden de participatieladder te beklimmen. De participatieladder schaalt activiteiten in op zes treden: contacten binnen de huiselijke kring, externe sociale contacten, arbeidsmatige activiteiten onder begeleiding (vaak met zorg- en welzijnsbegeleiding), tijdelijke activerende trajecten richting arbeidsmarkt, betaald werk met ondersteuning en betaald werk. Gemeenschapsdiensten kunnen zich situeren op de derde of vierde trede. Opstappen naar vormen van betaald werk zijn dus mogelijk.
 

In plaat van dus “ja” of “neen” te zeggen tegen gemeenschapsdiensten,  komt het er dus op aan om de gemeenschapsdienst vorm te geven aan de hand van deze principes. Één belangrijke voorwaarde is al terug te vinden in het regeerakkoord. Namelijk de gemeenschapsdienst moet in een traject naar werk (lees: de participatieladder) passen. Dit betekent dat het gaat om (be)geleide gemeenschapsdienst waarbij niet de behoeften van de betrokken organisatie voorop staan maar wel het ontwikkeltraject van de medewerker. Dit is duidelijk anders dan in de klassieke tewerkstellingsprogramma’s en sommige werkervaringsprojecten waar de organisatiebehoeften primeren en dus de band tussen de medewerkers en de open arbeidsmarkt wordt geknipt. In die val mogen we niet opnieuw trappen. Het traject van de medewerker moet centraal staan.  Juist daarom pleitte ik eerder al in het boek “Chinese vrijwilligers? Over de driehoeksverhouding tussen vrijwilligerswerk, activering en arbeidsmarkt” voor begeleid vrijwilligerswerk als schakel naar de arbeidsmarkt. Nederlands evaluatie-onderzoek bevestigt de ervaring van alle direct betrokkenen dat dit soort sociale activering kan werken  en dat begeleid vrijwilligerswerk voor een deel van de “activeringsklanten” een zinvolle rol speelt. De in Vlaanderen ontwikkelde werkvorm “arbeidszorg” schrijft zich reeds in deze aanpak in en biedt een hele resem van arbeidsmatige activiteiten aan onder begeleiding voor zeer kwetsbare doelgroepen met een verre afstand tot de “reguliere” arbeidsmarkt. Maar de derde en vierde trap van de participatieladder zijn nog te weinig uitgebouwd waardoor te veel werkzoekenden onder hun” capability”-niveau worden ingezet of noodgedwongen werkloos blijven.
 

Aangezien het federaal regeerakkoord voor de gemeenschapsdienst pleit voor een samenwerkingsakkoord met de gewesten – die bevoegd zijn voor het activeringsbeleid - , staat er ons niets in de weg om de principes van “empowerment” en “participatieladder” te vertalen in de uitwerking ervan en zo de betrokken langdurige werklozen terug een opstap naar de arbeidsmarkt te bieden…
 

Laat ons deze kans gemeend grijpen!

Fons Leroy
gedelegeerd bestuurder
VDAB

Trek

Deze zomer was ik een bevoorrechte getuige van de “Grote Trek van de Gnoes”. Deze trektocht, ook bekend als the Great Migration bij National Geographic , speelt zich jaarlijks af tussen de reservaten van Serengeti in Tanzania en Masai Mara in Kenia. Méér dan 1 miljoen wildebeesten verhuist dan van de droge, afgegrazen vlaktes naar de verse, voedselrijke gebieden en duldt daarbij het gezelschap van duizenden zebra’s en Thomson- en Grantgazellen. De tocht is evenwel niet zonder risico’s want de gnoes moeten de soms kolkende rivieren Mara, Talek en Sandriver met hun steile oevers oversteken. Bovendien liggen roofdieren en -vogels voortdurend op de uitkijk op zoek naar gemakkelijke prooien. Zij volgen immers de trek op de voet en storten zich op geïsoleerde of zwakke wildebeesten. Bij de oversteek van één van de rivieren zagen we enkele hongerige leeuwen op de loer liggen en een aanval op de kudde inzetten; in de rivier lagen enkele enorme Nijlkrokodillen te wachten om de karkassen van vertrappelde of bezweken dieren op te peuzelen. De oversteek loont evenwel want aan de overkant is het gras veel groener en hoger. Daar blijven ze dan ook grazen tot in november om dan weer naar de Serengetivlakte af te zakken waar ze zich kunnen voeden met het nieuwe gras en kunnen jongen. De kalveren krijgen daar de tijd om kracht te verwerven om vanaf mei-juni op hun beurt de grote tocht mee aan te vatten

Kunnen wij iets leren van de gnoes? Ik geef toe dat ze een lage aaibaarheidsfactor hebben en klaarblijkelijk niet op de eerste rij stonden bij de schepping maar dat mag ons toch de vraag niet doen ontwijken! Ik zie dat we ons soms minder slim dan de wilde beesten gedragen op de arbeidsmarkt… We zien immers op de Vlaamse arbeidsmarkt al lang met z’n allen met de vergrijzing en de toenemende kwalitatieve mismatches een droogte aankomen. Desondanks blijven we zoals sommige springbokken tegen mekaar vechten voor de laatste sprietjes gras…  We werpen ons immers vanuit human resources op de overblijvende sprietjes op de arbeidsmarkt:  de witte raven, de vaste loopbaan, het uitgedroogde rivierbekken van de jobzekerheid en de verworven rechten, …

De moed ontbreekt ons om zoals de gnoes enkele wilde rivieren over te steken. Die oversteek ontsluit nochtans de toegang tot een talentrijke arbeidsmarkt met zijn groene grasvlakte van duurzame, leuke loopbanen… En ja, wellicht zijn er hier risico’s aan verbonden maar dat betekent toch niet dat we stil moeten blijven staan op de uitgedroogde kant noch dat we de risico’s weerloos moeten aanvaarden… Het is geen survival of the fittest waarbij we jonge, inactieve of zieke talenten moeten opgeven en achterlaten… Dat doen de gnoes trouwens ook niet… Toen de leeuwen in ons bijzijn al brullend de aanval openden op enkele jonge wildebeesten sprongen de volwassen mannetjesgnoes onmiddellijk in de bres en schermden ze de jonge dieren af. Ze willen immers de oversteek samen maken…

Hopelijk hebben de gnoes jullie trek gegeven om ook op de arbeidsmarkt de grote oversteek te maken. Inspiratie nodig? Lees dan “Travailler Pour Soi” van Dennis Pennel, “Mijn Werk. Maatwerk” van David Ducheyne en Frank Vander Sijpe of mijn boek “Werk Aan Werk”. Als we willen kunnen we samen de migratiebeweging maken naar de transitionele arbeidsmarkt met de focus op duurzame loopbanen.

Fons Leroy
Gedelegeerd Bestuurder
VDAB